Historia rzemiosła i jego rozwój gospodarczy
Historia rzemiosła jest tak stara jak stara jest historia świata. Wszelkie wytwarzanie artykułów codziennej potrzeby w zakresie odzieży, żywności, gospodarstwa domowego, uzbrojenia, budownictwa za wyjątkiem produkcji rolniczej - należy zaliczyć do rzemiosła. Historycy twierdzą zgodnie, że zarówno w okresie pierwotnej gospodarki domowej jak i w średniowieczu wszelka produkcja nierolnicza była właściwie produkcja rękodzielniczą - rzemieślniczą. Z rzemiosłem spotykamy się we wszystkich wysoko zorganizowanych państwach starożytnych, jak np. Egipt, Fenicja, Grecja i Rzym. Po upadku cesarstwa zachodni rzymskiego jesteśmy świadkami stopniowego zaniku życia gospodarczego na zachodzie Europy, oraz postępującego upadku miast. W tym czasie życie gospodarcze ogniskuje się przeważnie we wioskach możnych właścicieli ziemskich lub w dobrach kościelnych i klasztornych. Zwłaszcza klasztory popierają pracę rękodzielniczą, czyniąc ją nieodłączną częścią składową swoich zakonnych reguł (np. reguła św. Benedykta). Kościół był zainteresowany przede wszystkim rękodziełem w zakresie sztuki kościelnej, zaś możnowładcy popierali rzemiosło szczególnie jednak zabytkowe. W tym czasie do najbardziej znanych rzemiosł należały: tkactwo,sukiennictwo, skórnictwo,kuśnierstwo, garncarstwo, budownictwo oraz rzemiosła związane z obróbką metali, kości słoniowej I szkła.
We wschodnim państwie rzymskim w Bizancjum rozwinęły się obok rzemiosł miejskich również rzemiosła wiejskie. Rzemiosło było tu zorganizowane w cechy na wzór dawnych rzymskich stowarzyszeń zawodowych. Do cechów ówczesnych należą także rzemiosła jak rzeźnicy i wędliniarze, piekarze, karczmarze, perfumiarze, świecarze, mydlarze i garbarze. Najliczniejsze są jednak cechy związane z wytwórstwem sukna i farbiarzami purpurą. Opiekę nad cechami sprawowało państwo, kontrolując między innymi jakość wyprodukowanych towarów.
Właściwe początki dzisiejszego rzemiosła widzimy dopiero w tzw. późnym średniowieczu (po X w.). Okres ten jest okresem największego rozkwitu rzemiosła, ponieważ rzemiosło w tym czasie jest jedyną formą wytwórczości. Po wyprawach krzyżowych obserwujemy ponowne odrodzenie się i rozwój miast, a w związku z tym obserwujemy i rozwój rzemiosła. Słynne są z tego czasu znane ośrodki rzemieślnicze we Włoszech, Francji, Hiszpanii oraz w Niemczech i Flandrii.
Wyroby rzemieślnicze z tego okresu – jak wyroby metalowe – szczególnie płatnerskie, zbroje, wyroby włókiennicze, wyrób okrętów oraz wyroby stolarskie rzeźbione i bednarskie zasłynęły na cały świat. Rzemiosło średniowieczne reprezentowane było przeważnie przez drobne warsztaty zatrudniające z reguły jednego lub niekiedy kilku ludzi. Wyjątek stanowili sukiennicy we Włoszech i Flandrii, którzy zorganizowani byli w dużych warsztatach. Charakterystyczną cechą w rozwoju rzemiosła w okresie średniowiecza jest jego specjalizacja, która wywołała wyodrębnienie się branżowe I tworzenie się branżowych organizacji rzemieślniczych.
W IX w. we Włoszech pojawiają się pierwsze związki branżowe zwane Gildiami rzemieślniczymi lub cechami, czy też bractwami rzemieślniczymi. Wiek XII – XIV i XV historycy nazywają “okresem cechowym”. Na organizacjach cechowych opierają się miasta niemieckie I włoskie. Cechy średniowieczne są nie tylko organizacjami rzemieślniczymi zawodowymi, lecz również są organizacjami o charakterze wojskowym, a często i religijnym. Są to organizacje bardzo zdyscyplinowane, które absorbowały swoich członków na wszystkich odcinkach życia zawodowego, społecznego i politycznego. Cechy w tym czasie wywierają b. silny wpływ na politykę ówczesnych miast. Polityka ta zmierzała przede wszystkim do stanowczego popierania produkcji I usług rzemiosła miejskiego oraz stosowania surowego zakazu produkcji rzemieślniczej po wsiach. Polityka ta doprowadziła w rezultacie do coraz mocniejszej pozycji rzemiosła miejskiego I wywołuje zmiany w stanowiskach społecznych i gospodarczych na wsi. Stale zwiększające się zarobki rzemieślników w miastach oraz silna pozycja społeczna warstwy rzemieślniczej miejskiej wywołuje z kolei odpływ ludności miejskiej z miast.
Najbardziej charakterystyczną cechą ówczesnych cechów rzemieślniczych był separatyzm cechowy, dążący do monopolistycznego opanowania rynku i ochrony producentów przed konkurencją, która wówczas była silna wobec dużej przewagi podaży nad popytem. Dlatego ówczesne statuty cechowe zawierają drobiazgowe postanowienia zmierzające do wyeliminowania względnie ograniczenia do minimum konkurencji między rzemieślnikami. Ograniczono więc liczbę nowo wstępujących członków (monopol produkcji), a rynek lokalny rezerwowano dla rzemieślników i kupców z miasta z wyłączeniem obcych (monopol sprzedaży).
Warsztaty rzemieślnicze musiały być jednakowo urządzone oraz musiały zatrudniać jednakową liczbę czeladników i uczniów. Należącym do cechu zabraniano prowadzenia rzemiosła. Niecechowych rzemieślników nazywano pogardliwie “szturarze” (tacy co potajemnie uprawiali produkcję) lub “partacze” (tacy co stojąc poza cechem, korzystali z opieki możnego pana świeckiego lub duchownego).
Do cechów, do których należeli chrześcijańscy rzemieślnicy nie przyjmowani rzemieślników – Żydów. Ci ostatni zorganizowani byli w odrębnych cechach przy gminach wyznaniowych żydowskich. Jednym z ważnych przywilejów cechowych było uprawnienie do uchwalania cechowego prawa pracy i płacy. Według tego prawa długość dnia roboczego wynosiła od 8,5 do 13 godzin, a liczne dni świąteczne, wigilie niedziel i świąt po południu, a często nawet poniedziałki przed południem (znane np. “szewskie poniedziałki”) wolne były od pracy.
Płace ustalano pod kątem widzenia interesów majstrów, jednak na ich statutową określoną wysokość mogli się powoływać czeladnicy w wypadku sporów ze swymi chlebodawcami. Opieka społeczna w cechach sprowadzała sie do solidarnej pomocy członkom cechu i ich rodzinom, a pomoc ta polegała na wypłacaniu z kasy cechowej zasiłków pieniężnych. Korzystając z tak licznych uprawnień cechy w tym czasie stały się ważnymi instytucjami w życiu publiczno – prawnym, posiadającymi prawa autonomiczne zapewniające im udział w zarządach ówczesnych miast.
